"Kapela Spod Kowala" (Kapela "Spod Kowala", Kapela Kujawska "Spod Kowala") - zespół folklorystyczny założony w 1968 roku przez Leona Stankiewicza (1907-1993) z Rakutowa - nauczyciela, skrzypka, kompozytora i działacza społecznego. Jedna z najdłużej aktywnie i nieprzerwanie działających grup folklorystycznych w województwie kujawsko-pomorskim. Zespół istnieje do dzisiaj.

Historia "Kapeli Spod Kowala"

I. PIERWSZY OKRES DZIAŁALNOŚCI "KAPELI SPOD KOWALA" - lata 1968-1888

Kierownik zespołu: Leon Stankiewicz

Założenie kapeli

Od połowy 1967 roku Leon Stankiewicz poszukiwał muzykantów do nowego zespołu. "Kapela Spod Kowala" założona została w kwietniu 1968 roku. W jej pierwszym składzie znajdowały się przede wszystkim osoby, które już wcześniej były członkami lokalnych kapel i dobrze znały folklor muzyczny regionu Kujaw. Jako że niemal wszyscy pochodzili z okolic Kowala, nazwano ten nowy zespół "Kapelą Spod Kowala".

Pierwszy skład zespołu

W pierwszym składzie "Kapeli Spod Kowala" występowało pięciu muzykantów instrumentalistów:

Franciszek Skrzypiński (1904–1978) z Telążnej (I skrzypce),

Jan Ambrożewicz (1910–2015) z Kukaw (II skrzypce),

Szczepan Strzelecki (1900–1985) z Rakutowa (basy),

Stanisław Pawlicki (1908–1993) z Dębniaków (klarnet),

Jan Twardowski (1911–2000) z Dębniaków (fujarki).

Poza nimi członkami kapeli byli także:

Leon Stankiewicz (1907–1992) - śpiewak, tancerz i gawędziarz oraz kierownik całego zespołu,

Helena Osmałek (1899–1995) - śpiewaczka i tanecznica z Zakrzewa,

Franciszek Latecki (1891–1974) - śpiewak i tancerz z Wilkowic.

Pierwszy występ zespołu

Pierwszy publiczny występ "Kapeli Spod Kowala" miał miejsce na uroczystości Święta Strażaka w kwietniu 1968 roku w Kowalu, lecz Leon Stankiewicz uważał go za "próbę generalną" przed "prawdziwym debiutem" w dniu 23 czerwca tego roku - gdy miały rywalizować ze sobą dwa miasta: Płock i Włocławek w telewizyjnym programie "Turniej Miast" (kapela wystąpiła wtedy w pierwszym składzie: Franciszek Skrzypiński, Jan Ambrożewicz, Szczepan Strzelecki, Stanisław Pawlicki, Jan Twardowski, Leon Stankiewicz, Helena Osmałek, Franciszek Latecki).

Pierwsze zmiany w składzie zespołu

Jeszcze w 1968 roku do "Kapeli Spod Kowala" dołączyli:

Józef Strzelecki (1906–1993) z Rakutowa - pierwszy skrzypek, brat Szczepana Strzeleckiego,

Zofia Szmajda (ur. 1926) z Gajówki - śpiewaczka i tanecznica,

Zofia Giętkowska (1911-1995) z Szewa - śpiewaczka i tanecznica.

W tym czasie, ze względu na stan zdrowia i trudności z dojazdami na próby, z dalszego uczestnictwa w zespole zrezygnowali: Helena Osmałek, Franciszek Latecki i Stanisław Pawlicki.

W 1971 roku do zespołu dołączył Józef Pietrzak (1921–2004) - harmonista z Unisławic, w 1972 roku Józef Kozakowski (1922–2004) - skrzypek z Rakutowa, zaś nieco później Antoni Terpiński (ur. 1935) - basista i tancerz z Rakutowa, najmłodszy w tym czasie członek kapeli.

Autorska koncepcja zespołu Leona Stankiewicza

Od początku istnienia zespołu nie składał on się wyłącznie z kapeli, ale też ze śpiewaków i tancerzy, zaś w repertuarze grupy były nie tylko utwory instrumentalne i pieśni, ale i gawędy. Była to autorska koncepcja Leona Stankiewicza, skierowana do współczesnych mu widzów i wzbogacająca jego zdaniem występy samych muzyków-instrumentalistów. Z biegiem czasu liczba tancerzy w zespole powiększała się, ale nigdy nie powstał specjalny zespół taneczny, który poruszałby się według przygotowanych układów. Zazwyczaj występowały dwie lub trzy pary, które tańczyły w tradycyjny sposób, "po kole", jak to miało kiedyś miejsce na weselach czy zabawach, a poza tym tancerze także śpiewali. Śpiewacy z kolei najczęściej wykonywali pojedyncze przyśpiewki (lub kilka na jedną melodię), które w folklorze muzycznym Kujaw stanowiły ważną część repertuaru muzycznego. Co istotne, taki charakter "Kapela Spod Kowala" zachowała przez cały okres swojego istnienia i w takiej formie działa do dziś, podczas gdy wszystkie inne zespoły folklorystyczne zazwyczaj traktują swoją kapelę jako grupę towarzyszącą zespołowi śpiewaczemu lub tanecznemu przynajmniej w tej części występu, gdy nie prezentuje się ona samodzielnie. Niestety, program pierwszych występów zespołu nie został odnotowany.

Analizując ówczesne składy osobowe kapeli, warto zwrócić uwagę na daty urodzenia poszczególnych osób. Wśród tych, którzy zaczęli występować w 1968 roku, najstarsi (sześć osób) mieli ponad 60 lat, najmłodsi 58. Po dwunastu latach połowa członków kapeli miała już po 70 lat, jedynie trzy osoby były o 10 lat młodsze, a jedna (Antoni Terpiński) nawet o 15. Podeszły wiek muzykantów i śpiewaków w tym wypadku zdecydowanie przyczynił się do stworzenia wartościowego i zintegrowanego zespołu. Wszystkich łączyła bowiem znajomość i umiłowanie folkloru Kujaw, każdy „przyniósł” do repertuaru jakieś melodie czy pieśni znane od młodości.

Pierwsze sukcesy zespołu

W latach 1968-1988 zespół występował nie tylko na terenie województwa bydgoskiego - w Bydgoszczy, Toruniu, Inowrocławiu, Ciechocinku, Golubiu-Dobrzyniu, Lipnie, Chodczu, Chełmży, Żninie i wielu innych miejscach, lecz także na imprezach folklorystycznych w całym kraju. "Kapela Spod Kowala" kilkakrotnie koncertowała w Warszawie, Poznaniu, Gdańsku, Płocku, Koninie, a nawet w Nowym Targu czy Krasnymstawie.

W 1969 i 1970 roku kapela w składzie: Franciszek Skrzypiński (skrzypce), Jan Ambrożewicz (II skrzypce), Stanisław Pawlicki (klarnet), Szczepan Strzelecki (basy), Jan Twardowski (fujarka), Helena Osmałek i Franciszek Latecki (śpiew) brała udział w Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym, jedynym w kraju festiwalu, na którym występować mogły tylko zespoły prezentujące folklor autentyczny, niestylizowany.

"Kapela Spod Kowala" niemal corocznie uczestniczyła także w Festiwalu Folkloru Kujaw "Wiosna pod tężniami" w Ciechocinku i przywoziła stamtąd nagrody tak indywidualne, jak i zbiorowe.

W marcu 1974 roku kapela grała na prestiżowym koncercie otwierającym w stolicy cykl imprez kulturalnych przygotowanych przez województwo bydgoskie w ramach ogólnopolskiej "Panoramy Trzydziestolecia" oraz na otwarciu wystawy sztuki ludowej regionów województwa bydgoskiego w Muzeum Miasta Warszawy. Przez tydzień pobytu w stolicy dała 18 koncertów dla dzieci szkół warszawskich, występowała też w Muzeum Etnograficznym.

Zespół aktywny był też we własnym środowisku - na dożynkach i różnych lokalnych imprezach, a także - jak informuje Leon Stankiewicz - na czterech wiejskich weselach.

W 1976 roku "Kapela Spod Kowala" została wyróżniona przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy odznaką honorową pierwszego stopnia "Za szczególne zasługi dla województwa bydgoskiego". Dwa lata później z okazji jubileuszu dziesięciolecia wszyscy członkowie zespołu otrzymali srebrne odznaki "Za zasługi dla województwa włocławskiego" oraz dyplomy wojewody włocławskiego.

Pierwsze kontakty zespołu z mediami

Od początku istnienia zespołu aż do lat siedemdziesiątych XX wieku muzykę, wywiady z muzykantami, a nawet reportaż z jednego ze wspomnianych wesel (wesele Zofii i Józefa Szmajdów w Gajówce w 1974 roku) prezentowała na antenie Polskiego Radia w Bydgoszczy redaktor Anna Jachnina. Wiele jej relacji powtarzano później w programie ogólnopolskim Polskiego Radia. Od lat osiemdziesiątych do chwili obecnej działalność Anny Jachniny kontynuuje redaktor Andrzej Krystek, prezentujący na radiowej antenie występy amatorskich zespołów folklorystycznych.

Odnotować trzeba także płytę CD Kujawy wydaną przez Polskie Radio w Warszawie w serii Muzyka źródeł (numer 20). Ukazała się ona w roku 2001, lecz zawiera wcześniejsze nagrania dokonane przez Rozgłośnię Polskiego Radia w Warszawie – m.in. kujawiak Jaworowe kółka i owczarek Nie wyganiaj owczaryszku wykonane przez "Kapelę Spod Kowala" w roku 1987.

Skład zespołu w roku 1980

W 1980 roku stan osobowy kapeli odnotował Leon Stankiewicz. W zespole działali:

basista Szczepan Strzelecki (ur. 1910),

skrzypek Józef Strzelecki (ur. 1906),

skrzypek Jan Ambrożewicz (ur. 1910),

harmonista Józef Pietrzak (ur. 1921),

skrzypek Józef Kozakowski (ur. 1922),

basista i tancerz Antoni Terpiński (ur. 1935),

grający na fujarce i tańczący Jan Twardowski (ur. 1911),

śpiewaczka i tancerka Zofia Giętkowska (ur. 1911),

śpiewaczka i tancerka Zofia Szmajda (ur. 1926),

śpiewak, tancerz, gawędziarz i poeta Leon Stankiewicz (ur. 1907).

II. DRUGI OKRES DZIAŁALNOŚCI "KAPELI SPOD KOWALA" - lata 1988-1995

Kierownik zespołu: Józef Pietrzak

Zmiana kierownika zespołu

Choć Leon Stankiewicz do 1991 roku uczestniczył w próbach i występach kapeli, to od 1988 do 1995 roku kierował nią Józef Pietrzak (1921-2004) z Unisławic, grający na harmonii trzyrzędowej. Józef Pietrzak był członkiem kapeli od 1971 roku, znał znakomicie stary repertuar, co gwarantowało kontynuację charakteru zespołu jako grupy prezentującej folklor autentyczny.

Zmiany w składzie zespołu

Na okres kierowania kapelą przez Józefa Pietrzaka przypadają pierwsze istotniejsze zmiany w składzie zespołu, w tym powiększenie grupy śpiewaków i tancerzy. Do kapeli dołączyli:

Kazimierz Seroczyński (1922–2013) z Rakutowa, grający na basach i bębenku,

Zygmunt Jędrzejewski (1935–2015) z Zakrzewa - akordeonista,

oraz śpiewacy i tancerze:

Marek Cavello (ur. 1946) z Kowala,

Barbara Jasica (1935–2015) z Woli Nakonowskiej,

Jan Celmer (ur. 1938) z Gołaszewa,

Aleksandra Dybowska (ur. 1954) z Rakutowa,

Henryka Kacprzak (ur. 1938) z Kowala.

Stosunkowo krótko i okazyjnie w kapeli grali: Marian Kula (ur. 1923)  - skrzypek i klarnecista z Lubienia, Jerzy Kopyciński (1926–2013) - skrzypek z Kowala, Kazimierz Wieczorek - skrzypek i Józef Wolski (ur. 1946) - skrzypek i śpiewak z Kowala.

Dalsze sukcesy zespołu

W roku 1990, w uznaniu za dotychczasową pracę, "Kapela Spod Kowala" otrzymała prestiżową nagrodę i medal im. Oskara Kolberga "Za zasługi dla kultury ludowej”. W publikacji Oskary Kolberga znajduje się krótka nota o kapeli autorstwa Anny Szostkiewicz zawierająca m.in. aktualny wtedy skład instrumentalistów (Józef Kozakowski, Jan Ambrożewicz, Józef Pietrzak i Marian Kula), a także nazwiska najstarszych muzykantów z pierwszego składu. Siedem lat później takim samym medalem i nagrodą uhonorowana została indywidualnie Zofia Szmajda-Mierzwicka, śpiewaczka i wybitna hafciarka kujawska.

Lata dziewięćdziesiąte to okres dużej aktywności kapeli, która często zapraszana była na występy w ramach różnych przeglądów zespołów folklorystycznych odbywających się na terenie całego kraju. Zespół wystąpił ponownie (po kilkuletniej przerwie) na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym w roku 1993 (grali: Jan Ambrożewicz, Józef Kozakowski, Józef Pietrzak, Szymon Seroczyński i Tadeusz Zieliński, śpiewali: Zofia Szmajda-Mierzwicka, Aleksandra Dybowska, Józef Wolski i Marek Cavello), w roku 1995 (grali: Józef Kozakowski, Józef Pietrzak, Szymon Seroczyński, S. Kowalski, Jerzy Kopyciński i Krzysztof Szmajda, śpiewała Zofia Szmajda-Mierzwicka i Aleksandra Dybowska) i w roku 1997 (grali: Józef Kozakowski, Jerzy Kopyciński, Zygmunt Jędrzejewski, Szymon Seroczyński, śpiewała Zofia Szmajda-Mierzwicka).

Kapela corocznie występowała na festiwalu "Spotkania z folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej" w Ciechocinku.

W 1995 roku zespół po raz pierwszy uczestniczył w XI edycji Ogólnopolskiego Konkursu Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie. Para taneczna Aleksandra Dybowska i Jan Celmer otrzymała wtedy trzecią nagrodę za wykonanie kujawiaka i oberka.

Kolejne kontakty z mediami - nagrania repertuaru zespołu

W 1993 roku w studio Wojewódzkiego Domu Kultury we Włocławku dokonano pierwszego nagrania repertuaru "Kapeli Spod Kowala" z przeznaczeniem do rozpowszechniania. Rejestracji dokonał Adam Pawlikowski, następnie wydano kasetę magnetofonową z 23 utworami. Zespół występował wtedy w następującym składzie: skrzypkowie Józef Kozakowski i Jan Ambrożewicz, Józef Pietrzak (harmonia), Szymon Seroczyński (kontrabas), śpiewacy - Zofia Szmajda-Mierzwicka, Aleksandra Dybowska, Marek Cavello i Józef Wolski.

W tym samym mniej więcej czasie (najprawdopodobniej w 1996 roku) WOK we Włocławku wydał także płytę CD promującą folklor Kujaw, zatytułowaną Zespoły folklorystyczne Kujaw. Znajduje się na niej 31 utworów zarejestrowanych z udziałem pięciu kujawskich zespołów: z Kowala, Lubrańca, Osięcin oraz dwóch z Włocławka. "Kapela Spod Kowala" jest wykonawcą siedmiu utworów na tej płycie.

W 1995 roku Fundacja Kultury Wsi, Pierwszy Program Telewizji Polskiej i Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku przygotowywały inscenizację wesela kujawskiego. Wszyscy członkowie "Kapeli Spod Kowala" brali aktywny udział w tym ambitnym przedsięwzięciu. W kolejnym roku wesele pokazywane było w telewizji oraz rozpowszechniane na taśmie VHS w ramach serii Tańce polskie. Śladami Oskara Kolberga. Kujawy (numer 15 w tej serii).

III. TRZECI OKRES DZIAŁALNOŚCI "KAPELI SPOD KOWALA" - lata 1995-2008

Kierownicy zespołu: Aleksandra Dybowska (1995-1998),  Jan Celmer (1998–2003), Mieczysław Sobczak (2003–2006), Marek Cavello (2007-2008)

Nowi kierownicy zespołu

W 1995 roku z kapeli odszedł Józef Pietrzak. Kierownictwo zespołu objęła wówczas Aleksandra Dybowska, która prowadziła go do 1998 roku. Po niej, przez pięć lat, funkcję tę sprawował Jan Celmer (1998–2003), a następnie Mieczysław Sobczak (2003–2006) i Marek Cavello (2007–2008). Trzeci okres działalności kapeli charakteryzuje się tym, że nie kierowali nim muzykanci (instrumentaliści), lecz osoby śpiewające i tańczące w zespole. Miało to niewątpliwie wpływ na repertuar zespołu. W tym też okresie stosunkowo często dokumentowano działalność kapeli.

Sukcesy zespołu w latach 1995-2008

W 1996 roku cały zespół występował w Gdańsku i Gdyni na XX Festiwalu Folkloru Ludów Północy.

Na Międzywojewódzkim Przeglądzie Kapel Ludowych w województwie łódzkim - w 1998 roku w Ozorkowie, a w latach 2001, 2002 i 2003 w Bedlnie - za każdym razem kujawiacy zajmowali pierwsze miejsce.

Co roku kapela była zapraszana na Targi Turystyczne do Poznania i Bydgoszczy i co roku także brała udział w dwóch odbywających się od wielu lat imprezach lokalnych: czerwcowych międzywojewódzkich przeglądach zespołów folklorystycznych w Bydgoszczy (przeniesionych w 1979 roku do Nakła) i wrześniowych przeglądach kapel w Żninie, a także w przeglądzie kapel ludowych w Golubiu-Dobrzyniu.

W 1999 roku kapela wraz z innymi zespołami folklorystycznymi witała Ojca św. Jana Pawła II w Bydgoszczy.

Brała też udział w dożynkach ogólnopolskich w Spale (2003).

Jan Celmer, który był kierownikiem zespołu w latach 1998–2003, zanotował liczbę występów w kolejnych latach: w 1997 - 12, w 1998 - 16, w 1999 - 22, w 2000 - 24, w 2001 - 36, w 2002 - 30.

Kolejne kontakty z mediami - nagrania repertuaru zespołu

W 1997 roku "Kapela Spod Kowala" (w składzie: Józef Kozakowski i Jerzy Kopyciński - skrzypce, Zygmunt Jędrzejewski - akordeon, Kazimierz Seroczyński - basy, Zofia Szmajda-Mierzwicka, Barbara Jasica, Henryka Kacprzak, Aleksandra Dybowska i Marek Cavello - śpiew i taniec) zaprezentowała się w 45-minutowym reportażu z serii Na swojską nutę, przygotowanym przez Telewizję Bydgoszcz. Występ zespołu sfilmowano w Parku Etnograficznym w Kłóbce, a na jego program złożyło się kilka elementów: gra samej kapeli, przyśpiewki w wykonaniu Zofii Szmajdy-Mierzwickiej, indywidualny "minirecital" Józefa Kozakowskiego, taniec 2–3 par, w tym taniec Marka Cavello demonstrującego kujawską tradycję tańczenia kujawiaka tak „równo”, by ani kropli płynu nie uronić z kieliszka trzymanego na głowie.

W listopadzie 1999 roku, w ramach projektu muzykolog Wandy Szkulmowskiej, dokonano kolejnych archiwalnych zapisów repertuaru „Kapeli Spod Kowala”. Realizatorem nagrań był Mirosław Worobiej z rozgłośni Polskiego Radia Pomorza i Kujaw w Bydgoszczy przy współpracy z autorką projektu i Marianem Wiśniewskim, muzykiem współpracującym z zespołami ludowymi. Podczas nagrań kapela wystąpiła w składzie: Józef Kozakowski (skrzypce), Zygmunt Jędrzejewski (akordeon), Antoni Terpiński (kontrabas) i Kazimierz Seroczyński (bęben). Grupa śpiewacza liczyła sześć osób: Zofia Szmajda-Mierzwicka, Aleksandra Dybowska, Barbara Jasica, Henryka Kacprzak, Mieczysław Sobczak i Jan Celmer.

Zmiany w składzie zespołu

W roku 2003 kapela świętowała swoje 35-lecie. Nie grał już w niej harmonista Józef Pietrzak, zastąpił go Antoni Terpiński (akordeonista). Skład instrumentalistów kapeli zmieniał się już od pewnego czasu, gdyż ze względu na stan zdrowia stopniowo rezygnowali z występów z kapelą najstarsi muzykanci.

W wyniku rozłamu zespołu w 2005 roku, z "Kapeli Spod Kowala" odeszło trzech muzyków - Tadeusz Zieliński, Antoni Terpiński i Marian Sobczak. Utworzyli oni nowy zespół pod nazwą "Melodia". Pozostali członkowie "Kapeli Spod Kowala" zabiegali usilnie o utrzymanie zespołu. Dołączyły do niego wtedy nowe osoby, jak i powrócili do działalności m.in. Marian Kula z Lubienia Kujawskiego (skrzypce i klarnet), Józef Ogłodziński (ur. 1948) z Kowala (bębenek).

IV. CZWARTY OKRES DZIAŁALNOŚCI "KAPELI SPOD KOWALA" - od roku 2008 do chwili obecnej

Kierownik zespołu: Włodzimierz Tomaszewski

Nowy kierownik zespołu

W 2007 roku, po rezygnacji z prowadzenia zespołu "Swojacy" w Baruchowie, do "Kapeli Spod  Kowala" dołączył Włodzimierz Tomaszewski (ur. 1947) - skrzypek, kompozytor, nauczyciel, działacz społeczny i znawca folkloru kujawskiego. Po obchodach jubileuszu 40-lecia kapeli (2008) to on (znający zespół od czasu jego powstania, będący współautorem publikacji o folklorze kujawskim) na prośbę wszystkich członków kapeli oraz władz samorządowych został jej kierownikiem i tę funkcję pełni do chwili obecnej.

Skład kapeli

W roku 2017 skład osobowy "Kapeli Spod Kowala" przedstawiał się następująco:

Włodzimierz Tomaszewski (ur. 1947) - skrzypce, fujarka,

Konrad Stawicki (ur. 1996) - akordeon, harmonia guzikowa,

Józef Ogłodziński (ur. 1948) - bębenek,

śpiew i taniec:

Zofia Szmajda-Mierzwicka (ur. 1926),

Aleksandra Dybowska (ur. 1954),

Jadwiga Muszyńska (ur. 1951),

Teresa Nykiel (ur. 1949), Irena Wichlińska (ur. 1956),

Jan Olejnik (ur. 1956).

Nagrania repertuaru kapeli

W 2013 roku, z okazji 45-lecia zespołu, wydano płytę CD Kapela Spod Kowala. Zespół Folklorystyczny Gminy Kowal. Znajduje się na niej 30 utworów, z czego aż dziesięć, czyli jedna trzeci jest autorstwa Włodzimierza Tomaszewskiego [nr 2 (Kuplety), nr 3 (Wspomnienie nostalgiczne), nr 5 (Kujawska natura), nr 10 (Wdowiec), nr 11 (Sąsiadki), nr 12 (Pieśń wieńcowa), nr 13 (Oberek), nr 24 (Chodzony), nr 27 (Zaloty kujawskie) i nr 28 (Kujawiak)]. Płyta nagrana została przez zespół w składzie: Włodzimierz Tomaszewski (skrzypce, flet, akordeon), Konrad Stawicki (akordeon), Antoni Terpiński (bębenek), Jan Olejnik, Zofia Szmajda- Mierzwicka, Aleksandra Dybowska, Barbara Jasica, Teresa Nykiel, Jadwiga Muszyńska (śpiew).

Sukcesy zespołu od 2008 roku do chwili obecnej

Rok 2008 i 2009

1. Na festiwalu "Od kujawiaka do oberka" w Łącku (Mazowsze) dwukrotnie pierwsze miejsce,
2. Za obrazek sceniczny pt. "Kujawiaków pracowanie i miłowanie" (autor Włodzimierz Tomaszewski) - puchar im. Z. Kwiatkowskiego w Golubiu-Dobrzyniu,
3. Na Międzywojewódzkim Przeglądzie Kapel w Bedlnie (woj. łódzkie) - druga nagroda,
4. Na Międzywojewódzkim Przeglądzie Zespołów w Szamocinie (Wielkopolska) - nagroda publiczności,
5. Na Festiwalu "Spotkania z Folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej" w Ciechocinku - I miejsce.

Rok 2010

1. Na Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Folklorystycznych we Włocławku - pierwsze miejsce dla zespołu oraz nagrody indywidualne dla Jana Olejnika (za śpiew) oraz dla Włodzimierza Tomaszewskiego (dla najlepszego instrumentalisty - skrzypka),
2. Udział w Światowym Kongresie Polonii Medycznej w Toruniu,
3. Golub-Dobrzyń - na IV Przeglądzie Zespołów z Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej - puchar Radia Pomorza i Kujaw w Bydgoszczy,
4. Na kolejnym "Przeglądzie Kapel" w Bedlnie - drugie miejsce,
5. Na 39 "Spotkaniach z folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej” w Ciechocinku zespół zajął pierwsze miejsce, a indywidualnie nagrodzono Zofię Szmajdę-Mierzwicką za śpiew, a Włodzimierza Tomaszewskiego za grę na skrzypcach,
6. Na kolejnym festiwalu w Łącku - drugie miejsce.

Rok 2011

1. Na 40 "Spotkaniach z folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej" w Ciechocinku zespół po raz trzeci z kolei zajął pierwsze miejsce, a indywidualnie nagrodzono Zofię Szmajdę Mierzwicką i Jana Olejnika za śpiew, natomiast Włodzimierz Tomaszewski otrzymał nagrodę "za twórczy stosunek do folkloru kujawskiego",
2. Na kolejnym festiwalu w Łącku zespół otrzymał wyróżnienie. Nagrodzeni zostali też Zofia Szmajda-Mierzwicka za gawędy kujawskie i Włodzimierz Tomaszewski za utwór napisany gwarą.

Rok 2012

1. W Golubiu-Dobrzyniu za obrazek sceniczny (autorstwa Włodzimierza Tomaszewskiego) "Kujawianki kłopoty z Kupidynem" zespół otrzymał puchar Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego, a Eliza Górska, uczennica Liceum w Kowalu, nagrodę za śpiew,
2. W Ciechocinku na 41 "Spotkaniach z folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej" kapela otrzymała drugą nagrodę, a nagrodę indywidualną zdobył Włodzimierz Tomaszewski,
3. W ramach projektu "Poznawanie dziedzictwa kulturalnego Europy" "Kapela Spod Kowala" prezentowała folklor kujawski młodzieży z Rumunii, Grecji, Turcji i Finlandii,
4. Kolejny występ na festiwalu w Łącku.

Rok 2013

1. Kolejny festiwal w Bedlnie - wyróżnienie dla zespołu, indywidualnie wyróżniony zostaje Włodzimierz. Tomaszewski jako najlepszy skrzypek,
2. Zjazd twórców ludowych w Żninie w czasie "Jesieni na Pałukach" - wyróżnienie Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu dla wszystkich członków kapeli z okazji 45-lecia zespołu.

Rok 2014

1. Z okazji Roku Oskara Kolberga kapela przygotowała program "Dzięki ci, Oskarze, czyli powrót do korzeni". Cały program opracowany przez Włodzimierza Tomaszewskiego oparty został wyłącznie na utworach zarejestrowanych przez Oskara Kolberga,
2. Na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków w Kazimierzu Dolnym kapela otrzymała wyróżnienie. Grali: Włodzimierz Tomaszewski na skrzypcach, Konrad Stawicki na harmonii guzikowej i Antoni Terpiński na bębenku,
3. Udział w imprezie w Bydgoszczy "Kujawy - nasza mała ojczyzna".

Rok 2015

1. Na 44 "Spotkaniach z folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej" w Ciechocinku zespół został wyróżniony dwoma pierwszymi nagrodami - pierwszą otrzymała kapela za program instrumentalny, a drugą - cały zespół za występ w kategorii zespołów śpiewaczych z kapelą.

Rok 2016

1. W maju w Golubiu-Dobrzyniu podczas Przeglądu Zespołów Folklorystycznych Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej kapela otrzymała puchar Przewodniczącego Sejmiku Wojewódzkiego,
2. W Ciechocinku na 45 "Spotkaniach z folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej" "Kapela Spod Kowala" otrzymała aż dwa wyróżnienia - pierwsze miejsca w kategorii kapel oraz pierwsze miejsce dla śpiewaka-solisty Jana Olejnika,
3. Na piątym festiwalu "Partnerstwo dla ziemi kujawskiej" organizowanym w Siniarzewie zespół otrzymał drugie miejsce.

Zespół czynnie uczestniczy w życiu społeczności wiejskiej - jest zapraszany na wesela, jubileusze, bale seniorów, zjazdy rodzinne i liczne wielogodzinne występy, na których prezentuje przyśpiewki i pieśni kujawskie oraz gra do tańca. Opiekunem zespołu od 2005 roku jest Urząd Gminy w Kowalu, który stwarza mu dobre warunki do pracy, pokrywa koszty wyjazdów na koncerty i przeglądy oraz bieżące potrzeby.

REPERTUAR "KAPELI SPOD KOWALA" W PUBLIKACJI LEONA STANKIEWICZA I WŁODZIMIERZA TOMASZEWSKIEGO

"Kapela Spod Kowala" jako zespół ludowy była w tej szczególnej sytuacji, że posiadała publikację, w której utrwalono, zestawiono i opisano wykonywany przez zespół repertuar. Książka Folklor muzyczny Kujaw Wschodnich w repertuarze kapeli "Spod Kowala" autorstwa Leona Stankiewicza i Włodzimierza Tomaszewskiego została wydana w 1985 roku, gdy zespół liczył sobie zaledwie 12 lat. Zawiera ona teksty autorstwa Leona Stankiewicza (Wstęp i Kapela Kujawska "Spod Kowala" – jej pieśń i muzyka), które przybliżają czytelnikom region Kujaw i jego folklor muzyczny. Określa także cel, jaki przyświecał powoływaniu do życia zespołu, wymienia doświadczenia i osiągnięcia pierwszych dwunastu lat jej działalności, a także dziękuje za wsparcie opiekunom - władzom lokalnym i Kujawsko-Pomorskiemu Towarzystwu Kulturalnemu w Bydgoszczy.

Główną część publikacji (strony od 12 do 77) stanowi zapis repertuaru kujawskiego - melodii i tekstów, w tym 47 tekstów pieśni, 41 melodii instrumentalnych, 8 gawęd i piosenki pogrupowane w sześciu działach tematycznych: I Na swojską nutę (1-10), II Miłość, zalecanie (11-22), III Kujawy na wesoło (w tym Wesele kujawskie 23-24, Piosenki oczepinowe 25-33), IV Przyśpiewki weselne (34-37), V Piosenki wielozwrotkowe, taneczne (38-41) oraz VI Piosenki pozostałe (42-47). Wszystkie utwory mają swoje tytuły, natomiast - niestety - nigdzie nie podano, z jakiej wsi tekst i melodia pochodzi i kto był informatorem. Tę cenną wiedzę uzyskał natomiast od Leona Stankiewicza Marek Lewandowski, w pracy Leon Stankiewicz jako zbieracz, propagator, wykonawca i twórca muzycznego folkloru kujawskiego.

47 pieśni z repertuaru kapeli, znajdujących się w publikacji Folklor muzyczny Kujaw Wschodnich (w nawiasach kwadratowych informacje dotyczące osób, które "wniosły" dany utwór do repertuaru zespołu):

1. Czemu żeś mnie moja matuś – [Franciszka Stankiewicz, Skibice]
2. Nie chce jo, nie chce chłopa od kosy – [Zofia Szmajda, Gajówka]
3. Uoj, cóżeś sobie zadumała – [Franciszka Ossowska, Florkowizna]
4. A za wodum wołki moje – [Jan Ambrożewicz, Kukawy]
5. Cztery lata wierniem służył – [Józef Stankiewicz, Skibice]
6. Powiadajóm ludzie, żem jo malowana – [Franciszek Latecki, Wilkowice]
7. Jedna sierotka, jedna – [Cecylia Stankiewicz, Skibice]
8. Jezdym ładno, oj chwała Bogu – [Kazimiera Motylińska, Jarantowice]
9. Maciuś. A po łące, po zielonej Maciuś owce gna – [Franciszek Skrzypiński, Telążna]
10. Oj, kolibej sie, kolibeczko – [Marianna Meisner, Włocławek]
11. Jo za wodum, ty za wodum – [Zofia Giętkowska, Szewo]
12. Żeby nie o cie, dziewulo – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
13. Byde posoł wołki moje w gensty olszynie – [Leon Stankiewicz, Skibice]
14. Jedzie Jasiu od Torunia, czorny wónsik mo – [Leon Stankiewicz, Skibice]
15. Oj buro owca, buro – [Józef Stasiak, Zawada]
16. Czemu nie uorzesz, chłopolek – [Stanisław Pawlicki, Dębniaki]
17. Tam na łonce, na zielony – [Jolanta Grodzka, Leonowo]
18. Szumią w łąkach olszyny – [Leon Stankiewicz, Skibice]
19. Oj dygum, dygum – [Marcjanna Markiewicz, Rakutowo]
20. Poszłabym za dziadka – [Zo􀏐ia Szmajda, Gajówka]
21. Polną dróżką – [Leon Stankiewicz, Skibice]
22. Z tamty stróny rzyki jeliń wode pije – [Franciszka Stankiewicz, Skibice]
23. Jużeś nie nasza, Marysiu – [Franciszka Stankiewicz, Skibice]
24. Oj siadaj, siadaj kochanie moje – [Zofia Szmajda, Gajówka]
25. Oj, zachodzóm już wieczorne zorze – [Franciszka Stankiewicz, Skibice]
26. Dwanaście jest pónczków na zielony róży – [Zofia Szmajda, Gajówka]
27. A gdzie żeśta druhny, oj nasze były – [Janina Chełminiak, Grodztwo]
28. Mój wianuszek lawendowy – [Helena Osmałek, Zakrzewo]
29. Druhny moje, druhny, o jedno was proszę – [Janina Chełminiak, Grodztwo]
30. Nie zdyjmima ci wianuszka, zostaw ty go Jasinkowi – [Franciszka Stankiewicz, Skibice]
31. A żebyś ty chmielu na te tyczki nie loz – [Franciszka Stankiewicz, Skibice]
32. Pan Bogacki dobry pan – [Józef Stankiewicz, Skibice]
33. A dziyń dobry gospodarzowi – [Józef Stankiewicz, Skibice]
34. Przyśpiewki weselne na nutę Co byś wolała, dziewulo, 25 zwrotek – [Zofia Giętkowska, Szewo]
35. Przyśpiewki weselne na nutę Oj buro owca, buro, 53 zwrotki – [Zofia Giętkowska, Szewo]
36. Przyśpiewki weselne na nutę Przez pole szła lub Jo za wodóm, 17 zwrotek – [Kazimiera Motlińska, Jarantowice]
37. Przyśpiewki na nutę Żeby nie o cie, dziewulo, 11 zwrotek – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
38. Matulu moja, trzymejcie tego Ignaca – [Zofia Giętkowska, Szewo]
39. A kto lubi arbuz, bo ja lubie dynie – [Józef Pietrzak, Unisławice]
40. Polka raz, polka dwa – [Franciszka Stankiewicz, Skibice]
41. Zachciało się stary babie – [Zofia Giętkowska, Szewo]
42. Rośnie ziele, rośnie – [Marianna Meisner, Włocławek]
43. Gynś wodóm a kaczuszki lasem – [Franciszka Ossowska, Florkowizna]
44. W zielonym gaju, liście padajóm – [Antoni Podufalski, Śmiłowice]
45. Płynie woda uod ogroda, od samygo Gdańska – [Jadwiga Strzelecka, Rakutowo]
46. A wy chłopcy, niewiele wos – [Zofia Głowacka, Skibice]
47. Kujawskie chłopoki chodzili po polu (Nad kujawską ziymią) – [Józef Pietrzak, Unisławice].

41 utworów instrumentalnych z repertuaru kapeli, znajdujących się w publikacji Folklor muzyczny Kujaw Wschodnich (w nawiasach kwadratowych informacje dotyczące osób, które "wniosły" dany utwór do repertuaru zespołu):

1. Kazimierz Wielki. Śpiew historyczny wersja instrumentalna utworu do słów J.U. Niemcewicza, muzyka W. Tomaszewski
2. Mazur od Kowala – [Józef Pietrzak, Unisławice] – (grany jeszcze w 2000 r.),
3. Złodziejski mazur – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.)
4. Mazur z przytupem – [Franciszek Latecki, Wilkowice]
5. (Chodzony) Owczarek – [Józef Kozakowski, Rakutowo] – (grany jeszczew 2000 r.)
6. (Kujawiak) Zaszumiały bory, lasy – [Franciszka Stankiewicz, Skibice] – (grany jeszcze w 2000 r.)
7. (Kujawiak) A za wodą – [Szczepan Strzelecki, Rakutowo] – (grany jeszcze w 2000 r.)
8. (Kujawiak) Jo za wodą, ty za wodą – [Szymon Szewczyński] – (grany jeszcze w 2000 r.)
9. (Kujawiak) Z góry jedzima – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.)
10. (Kujawiak) Jaworowe kółka – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.)
11. Oj, siwy konik, siwy – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
12. (Kujawiak) Pojade jo do Marysi – [Józef Strzelecki, Rakutowo] – (grany jeszcze w 2000 r.)
13. Powiedziała Kujawianka – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
14. (Kujawiak) Kasiu moja, Kasiuleńku – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.)
15. Oj buro owca, buro – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
16. Od jeziora – [Stanisław Pawlicki, Dębniaki]
17. Za pługiem – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
18. Z kujawskich łąk – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
19. (Kujawiak) Łąki, bory – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.)
20. Z „Księżówki” – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
21. Znad Wisły – [Franciszek Skrzypiński, Telążna]
22. (Kujawiak) Na śniadanie – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.)
23. Rakutowskie bagna – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
24. Z rakutowskiej chaty – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
25. (Kujawiak) Ludwik – [Szczepan Strzelecki, Rakutowo] – (grany jeszcze w 2000 r.)
26. Na Strzeleckich nutę – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
27. (Kujawiak) Od Telążnej – [Franciszek Skrzypiński, Telążna] – (grany jeszcze w 2000 r.)
28. Od Kurowa – [Włodzimierz Tomaszewski, Rakutowo]
29. Odchodzimy z tego domu – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
30. Od Śmiłowic – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
31. Nagotowała matka muzy – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
32. (Oberek) Od Kowala – [Józef Pietrzak, Unisławice] – (grany jeszcze w 2000 r.)
33. Od Kruszyna – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal]
34. (Polka od Kowala) Od Rakutowa – [Szczepan Strzelecki, Rakutowo] – (grany jeszcze w 2000 r.)
35. (Polka) Od Kruszyna – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.)
36. (Polka) Skoczna polka – [Szczepan Strzelecki, Rakutowo] – (grany jeszcze w 2000 r.)
37. Kasia, trzymaj się – [Rakutowo, Józef Strzelecki]
38. Józefinka – [Józef Strzelecki, Rakutowo]
39. (Marsz) – Zagraj kapela – [Józef Kozakowski, Rakutowo] – (grany jeszcze w 2000 r.)
40. Marsz kujawski – [Józef Pietrzak, Unisławice] – (grany jeszcze w 2000 r.)
41. Marsz powitalny – [Leon Stankiewicz, Skibice-Kowal] – (grany jeszcze w 2000 r.).

Kwestia autorstwa utworów

Należy zwrócić uwagę na ważne zdanie, które znalazło się w tekście Leona Stankiewicza: "Do repertuaru zespołu weszły też melodie i piosenki skomponowane przez członków Kapeli - Józefa Strzeleckiego i Leona Stankiewicza oraz wielkiego miłośnika muzyki kujawskiej - Włodzimierza Tomaszewskiego". Niestety, tylko w jednym przypadku w omawianej publikacji zanotowano nazwisko autora muzyki, a mianowicie przy utworze pt. Kazimierz Wielki. Śpiew historyczny Jana Ursyna Niemcewicza. Przy żadnej z pozostałych melodii takiej informacji nie umieszczono i nie wiadomo, czy autorem którejś z nich nie jest jeden ze wspomnianych muzyków. Marek Lewandowski, autor odnotowanej wyżej pracy o Leonie Stankiewiczu, zidentyfikował jako ułożone przez niego trzy piosenki: nr 13 (Byde posoł wołki moje), nr 18 (Szumią w łąkach olszyny) i nr 21 (Polną dróżką). Natomiast Włodzimierz Tomaszewski, który współpracował z Leonem Stankiewiczem przy publikacji Folklor muzyczny Kujaw Wschodnich, w roku 2004 przekazał muzykolog Wandzie Szkulmowskiej że było tych utworów więcej - także kujawiak Z Księżówki nr 20 oraz dwa utwory instrumentalne, których nie ma w książce: Żegnajcie pola i Nie odchodź pieśni. Jako utwory instrumentalne skomponowane przez Józefa Strzeleckiego wskazał Mazura z przytupem (nr 4), kujawiaka Z rakutowskiej chaty (nr 24), kujawiaka Na Strzeleckich nutę (nr 26) oraz oberka Od Kowala (nr 32). Podał także, których utworów był sam autorem - poza muzyką do śpiewu historycznego Kazimierz Wielki były to trzy kompozycje instrumentalne - kujawiak Rakutowskie bagna (nr 23), kujawiak Od Kurowa (nr 28) oraz Marsz powitalny (nr 41).

Wywiady oraz nagrania wykonań muzycznych znajdują się w audycji "Raz na ludowo" zrealizowanej przez Andrzeja Krystka dla Polskiego Radia Pomorza i Kujaw:

• 2020-09-20, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,342,20-wrzesnia-2020
• 2020-09-13, "Raz na ludowo" https://www.radiopik.pl/123,341,13-wrzesnia-2020
• 2020-09-06, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,340,6-wrzesnia-2020
• 2020-07-05, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,324,5-lipca-2020
• 2020-05-03, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,311,3-maja-2020
• 2019-11-03, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,271,3-listopada-2019
• 2019-06-16, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,242,16-czerwca-2019
• 2019-04-21, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,230,21-kwietnia-2019
• 2018-11-04, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,193,4-listopada-2018
• 2018-10-21, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,188,14-pazdziernika-2018
• 2018-07-29, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,173,29-lipca-2018
• 2018-07-22, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,172,22-lipca-2018
• 2018-06-10, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,165,10-czerwca-2018
• 2017-10-01, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,120,1-pazdziernika-2017
• 2017-09-24, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,117,24-wrzesnia-2017
• 2017-09-03, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,114,3-wrzesnia-2017
• 2017-08-06, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,109,6-sierpnia-2017 
• 2016-11-06, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,61,6-listopada-2016
• 2016-10-09, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,56,9-pazdziernika-2016
• 2016-04-03, "Raz na ludowo", https://www.radiopik.pl/123,22,3-kwietnia-2016

Źródła: Wanda Szkulmowska, Muzykanci kujawscy - twórcy czy odtwórcy?, w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 437-449.

Wanda Szkulmowska, Kapele kujawskie (część 1), w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 451-461.

Wanda Szkulmowska, Kapele kujawskie (część 3). "Kapela Spod Kowala", w: Amatorskie muzykowanie na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2018, ss. 191-223.

Archiwum audycji Polskiego Radia Pomorza i Kujaw - wyżej wymienione audycje autorstwa Andrzeja Krystka.

Opracowała: Monika Biesaga

Uzupełnienie: Adam Ogrodnik