Zespół Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie - zespół powstały w 1970 roku w wyniku przeobrażenia założonej w 1967 roku Kapeli Kujawskiej z Radziejowa z uwagi na jej rozbudowę o śpiewaków i tancerzy oraz zmianę charakteru. Informacje dotyczące założycieli i powstania Kapeli Kujawskiej, jej kierowników, pierwszych członków, koncertów i repertuaru odnaleźć można w notce poświęconej kapeli: Kapela Kujawska z Radziejowa.

Kapelę Kujawską z Radziejowa prowadzili: Henryk Gronkowski (lata 1967-1968) i Józef Kucal (lata 1968-1970). Po jej przeobrażeniu w Zespół Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie grupą kierowali: Józef Pietrzak (lata 1970-1990), Henryk Nawrocki (lata 1990-1999; lata 1999-2002 - sam zespół instrumentalny), Wanda Waszak (lata 1999/2000-2012 - grupa śpiewacza i tancerze), Jan Byczkowski (lata 2002-2012 - zespół instrumentalny), Marian Nowakowski (od roku 2012 - grupa śpiewacza i tancerze), Ireneusz Staszak (od roku 2012 - zespół instrumentalny). Układy choreograficzne układała śpiewaczka i autorka tekstów Maria Dębniak (1931-2011).

Skład Zespołu Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie

W składzie Zespołu Pieśni i Tańca "Kujawy" znajdowały się osoby związane z Kapelą Kujawską z Radziejowa od początku jej istnienia (tj. od 1967): skrzypkowie: Stanisław Daniel (1936) z Bytonia, Andrzej Marciniak z Dobrego, Leon Kłos (1911) ze Smarglina, Franciszek Janiak (1921-1995) z Radziejowa, Franciszek Waldon (1907-1986) z Radziejowa, Henryk Gronkowski (1908-1994) z Bronisławia, Stanisław Puchalski (1912) z Bronisławia, Edward Raszka z Bronisławia oraz basista Stanisław Kubiak z Bytonia; klarnecista Benon Górecki (1929-2006) z Krotoszyna; trębacz Ignacy Łukanowski z Radziejowa i bębniarz Władysław Libigocki z Radziejowa. Przyśpiewki wykonywali Józef Prusinowski (1912-1998), Maria Malinowska, Rozalia Libigocka i Maria Surdyk (1932-2012).

W kolejnych latach do Zespołu Pieśni i Tańca w Radziejowie dołączyło kilkunastu muzykantów. Ponieważ nie prowadzono w żadnej formie kroniki zespołu, bardzo trudno dziś określić, w których latach kto doszedł lub odszedł z kapeli i jaki był jej skład w czasie poszczególnych koncertów. Do zespołu dołączyli: skrzypek Jan Szymański (1936) z Tomaszowa; akordeonista i klarnecista Henryk Nawrocki (1937-2004) z Piotrkowa (późniejszy kierownik); basista Bolesław Głowacki (1932-2004) z Borucinka; akordeonista Józef Pietrzak (1930-1999) z Mąkoszyna (kierownik zespołu w latach 1970-1990); klarnecista Tomasz Zdobych (1982) ze Skibina; basista Bogdan Barański (1943) z Radziejowa; bębnista Marian Nowakowski (1951) z Broniewa (późniejszy kierownik); klarnecista Krzysztof Świeciak z Radziejowa; akordeonista Jan Bykowski (1950) z Radziejowa (późniejszy kierownik); bębnista Andrzej Wesołowski (1955) z Radziejowa; kontrabasista Wojciech Nitecki (1941–2007) z Radziejowa; trębacz Zbigniew Szmydt (1963) z Radziejowa; trębacz Jan Skuratowicz (1945) z Galczyc; bębnista Tomasz Kieler; skrzypaczka Agnieszka Brzozowska (1973) z Radziejowa; klarnecista Jan Deręgowski (1946) z Palczewa; basista Robert Dembowski; akordeonista Ireneusz Staszak (1953-2015) z Morzyc k. Bytonia (późniejszy kierownik).

Zgodnie z pracą dyplomową długoletniego kierownika Radziejowskiego Domu Kultury, Jana Kalafusa (Działalność Zespołu Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie w latach 1967-1984, Państwowe Zaoczne Studium Oświaty i Kultury Dorosłych, Oddział w Bydgoszczy, 1985), w latach 1967-84 członków zespołu było 42, w tym 16 muzykantów kapeli instrumentalnej (za Aneksem nr 2). W roku 1984 członków zespołu miało być już tylko 25, w tym 7 z kapeli (Aneks nr 3).

Zespół Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie pod kierownictwem Józefa Pietrzaka (lata 1970-90)

Archiwalny zapis kujawiaka od Radziejowa „W Radziejowie mieście głównym tańczym zawsze krokiem równym” zrealizowana między 28 a 30 czerwca 1974 roku podczas 8. Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Utwór wykonuje Grupa Wokalna i Kapela Ludowa „Kujawy” Towarzystwa Miłośników Kujaw w Radziejowie w składzie: Stanisław Daniel, Andrzej Marciniak na pierwszych skrzypcach, Stanisław Puchalski i Edward Raszke na drugich skrzypcach, Stanisław Kubiak na basie, Benon Górecki i Stanisław Kujawa na klarnecie, Ignacy Łukanowski na trąbce oraz Józef Pietrzak na harmonii. Zob:http://archiwum.nina.gov.pl/film/w-radziejowie-miescie-glownym-tanczym-zawsze-krokiem-rownym-kujawiak-od-radziejowa

Zespół Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie pod kierownictwem Henryka Nawrockiego (lata 1990-99/2002)

14 listopada 1999 roku w Domu Kultury w Radziejowie, w ramach finansowanego przez Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne w Bydgoszczy projektu muzykolog Wandy Szkulmowskiej, nagrano 28 utworów z repertuaru Zespołu Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie. 14 zaprezentowanych wówczas utworów wykonała sama kapela, pozostałe 14 - zespół śpiewaczy i kapela. Skład zespołu śpiewaczego: Elżbieta Szcześniewicz (ur. 1959); Leokadia Zarzycka (ur. 1934); Maria Surdyk (ur. 1932); Emila Wilczyńska (ur. 1976); Stanisława Szmydt (ur. 1934); Danuta Kacprzak (ur. 1936); Teresa Pilak (ur. 1940); Marta Korzeniowska (ur. 1932); Teresa Wróblewska (ur. 1940); Jan Szyszkowski (ur. 1935); Jan Ulański (ur. 1922); Stanisław Białkowski (ur. 1946); Jan Kuropatwiński (ur. 1929); Justyna Bartczak (1989); Agata Staszko (1987); Anna Szcześniewicz (1988); Magdalena Goździk (1988). Skład kapeli: Henryk Nawrocki (ur. 1932) - kierownik kapeli, akordeon; Jan Szymański (ur. 1936) - skrzypce; Stanisław Daniel (ur. 1936) - skrzypce; Wojciech Nitecki (ur. 1941) - kontrabas trzystrunowy; Marian Nowakowski (ur. 1951) - bęben; Tomasz Zdobych (ur. 1982) - klarnet. 

Utwory wykonane przez samą kapelę: Marsz kujawski (od Józefa Pietrzaka); Oberek z bruku (od Jana Nawrockiego); Polka cyrkowa (od Jana Nawrockiego); Oberek (od Jana Nawrockiego); Polka Ola (od Józefa Pietrzaka); Polka C-dur (od Jana Nawrockiego); Polka Kochanka (od Jana Nawrockiego); Kujawiak Dla Pomorzan (od Jana Nawrockiego); Oberek Ulubieniec (od Jana Nawrockiego); Kujawiak Za lasem (od Jana Nawrockiego); Kujawiak (od Jana Nawrockiego); Oberek (od Jana Nawrockiego); Polka Owczarek (od Jana Nawrockiego, dwie wersje).  Utwory wykonane przez zespół śpiewaczy i kapelę: Przez tom naszą wieś; Miała matka syna; Olaboga, co się dzieje; Na wygonie; Malowane koła, malowane luśnie; A cóżeś tak wąsy odoł; W stawie ryby, w lesie grzyby; Zaszło słonko, zaszło; Czemuś oczka zapłakała, dziewucho moja; Biedna ja dzieweczka (od Stanisławy Malinowskiej); Dzień dobry, mamusiu; Kujawy, Kujawy, ziemio ma; Przez nadgoplańskie krzoki; Pod jaworem Kasia stoi.

Cały zgromadzony materiał został przejrzany i zaopiniowany przez doktora Aleksandra Pawlaka z Instytutu Sztuki Państwowej Akademii Nauk w Poznaniu. Jego ogólna ocena na temat wszystkich nagrań kapeli Zespołu Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie brzmiała: "Kapela za repertuar 3-, za wykonanie 4. Kapela wykonała melodie nowe lub nie ludowego pochodzenia. Ani jeden utwór nie był dotąd nagrany w tym regionie. Melodie są wprawdzie efektowne, ale mało kojarzą się z regionem Kujaw. Jedynie oberek nr 9 [Oberek Ulubieniec] i kujawiak nr 11 [Kujawiak (od Jana Nawrockiego)] przypominają starszą, kujawska nutę". Zdaniem Wandy Szkulmowskiej, ta surowa ocena największego znawcy folkloru muzycznego Kujaw jest pośrednio jego opinią także o utworach pochodzących "od Jana Nawrockiego" (prawie wszystkie wykonane przez kapelę instrumentalne kujawiaki czy oberki mają taki dopisek). Aleksander Pawlak zanotował też uwagi dotyczące całego repertuaru z udziałem śpiewaków: "Śpiewają czysto, pieśni i melodie poza nr 9–11 [Czemuś oczka zapłakała, dziewucho moja; Biedna ja dzieweczka; Dzień dobry, mamusiu] są w ostatnich 40 latach ułożone i przyjęte przez zespół. Zespół wokalny z kapelą. Za repertuar 3, za wykonanie 4. Zespół wokalny z kapelą prezentuje również materiał nowszy. Do kujawskich pieśni można zaliczyć nr 3, 4, 6, 9, 10, 11 [Olaboga, co się dzieje; Na wygonie; A cóżeś tak wąsy odoł; Czemuś oczka zapłakała, dziewucho moja; Biedna ja dzieweczka; Dzień dobry, mamusiu]. Wykonanie jest na ogół dobre".

Zespół Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie pod kierownictwem Wandy Waszak (lata 1999/2000-2012) i Jana Byczkowskiego (lata 2002-2012)

Od przełomu lat 1999/2000 do roku 2012 grupę śpiewaczą i tancerzy Zespołu Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie prowadziła Wanda Waszak, zaś zespół instrumentalny w latach 2002-2012 - Jan Byczkowski.

Zespół Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie pod kierownictwem Mariana Nowakowskiego i Ireneusza Staszaka (od roku 2012)

Od roku 2012 grupę śpiewaczą i tancerzy Zespołu Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie prowadzi Marian Nowakowski, zaś zespół instrumentalny - Ireneusz Staszak.

Źródła: Wanda Szkulmowska, Muzykanci kujawscy - twórcy czy odtwórcy?, w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 437-449.

Wanda Szkulmowska, Kapele kujawskie (część 4). Kapela Ludowa. Zespół Pieśni i Tańca "Kujawy" w Radziejowie, w: Amatorskie muzykowanie na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2018, ss. 225-246.

Opracowała: Monika Biesaga