SZKULMOWSKA WANDA FRANCISZKA (ur. 1931, zm. 9 lipca 2021) – z d. Kopydłowska, urodzona w Warszawie, od 1945 r. w Bydgoszczy; mgr polonistyki, etnograf, opiekun twórczości ludowej. Absolwentka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, nauczycielka języka polskiego w szkołach średnich w Bydgoszczy. W latach 1956-1988 kierownik oddziału upowszechniania kultury w Wydziale Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, w latach 1974-2008 nauczyciel akademicki na uczelniach bydgoskich: w Wyższej Szkole Pedagogicznej, Akademii Bydgoskiej i Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej oraz na UMK w Toruniu. W latach 1961-2008 członek →Kujawsko-Pomorskiego Towarzystwa Kulturalnego (współzałożycielka KPTK i przewodnicząca sekcji kultury ludowej, wiceprezes), członek Rady Naukowej Stowarzyszenia Twórców Ludowych (STL) w Lublinie, w roku 1988 współzałożycielka oddziału bydgosko-toruńskiego STL i jego wieloletni opiekun. Zasłużona dla rozwoju kultury ludowej w województwie (bydgoskim) kujawsko-pomorskim, inicjatorka i realizatorka wielu działań w zakresie opieki nad twórczością ludową (badania terenowe, coroczne konkursy i wystawy sztuki ludowej na Kujawach, Pałukach, Kaszubach, w Borach Tucholskich i w Bydgoszczy), współautorka 13 programów o zespołach folklorystycznych regionu w TVP w Bydgoszczy w cyklu „Na swojską nutę” (1997, 1998). Konsultant filmu „Pałuki” z cyklu „Tańce polskie śladami Oskara Kolberga” (1999-2000). Jest autorką ponad 150 publikacji, w tym 10 książek, m.in. pomysłu i redakcji trzech obszernych monografii – prac zbiorowych o sztuce ludowej Kaszub, Pałuk i Kujaw, szkicu o sztuce ludowej w Borach Tucholskich („Sztuka ludowa Kaszubów. Przeszłość i teraźniejszość” 1995, „Sztuka ludowa Pałuk. Przeszłość i teraźniejszość” (1996), „Sztuka ludowa Kujaw. Przeszłość i teraźniejszość” 1997, monografii Zespołu Regionalnego „Pałuki” z Kcyni, trzech zbiorów poezji Franciszka Becińskiego z Pilichowa (1969, 1973, 2004), w 2006 roku multimedialnego wydawnictwa „Ziemia rodzinna to – Kujawy”,  monografii „Jesień na Pałukach. Żnińskie zjazdy twórców ludowych 1966-2010”. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1962), Odznaką Honorową „Zasłużony działacz kultury“ (1969), Krzyżami: Kawalerskim (1986) i Oficerskim (2001) Orderu Odrodzenia Polski, medalem im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” (1987), medalami Prezydenta Miasta Bydgoszczy (1995 i 2008), Medalem Wojewody Bydgoskiego (1999) oraz srebrnym i złotym medalem „Zasłużony kulturze Gloria Artis” (2005, 2016). Laureatka plebiscytu „Gazety Pomorskiej” w Bydgoszczy: „Ludzie Przełomu XX-XXI wieku” (2000), medalu „Unitas Durat Palatinatus Cuiaviano-Pomeraniensis”, nadanego przez Marszałka woj. kujawsko-pomorskiego (2016).

Źródła: Archiwum autora, materiały prasowe zamieszczone m.in. w „Bydgoskim Informatorze Kulturalnym”, rocznikach kulturalnych KPTK; Oskary Kolberga, red. M. Pokropek, 1997; Who is who w Polsce, wyd. V, 2006.

oprac. Janusz Umiński

Wanda Szkulmowska jest autorką  przeprowadzonych w latach 1999-2002 (we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Towarzystwem Kulturalnym w Bydgoszczy) nagrań kilkunastu współcześnie działających na Kujawach zespołów śpiewaczych, kapel i instrumentalistów z miejscowości: Kowal, Brześć Kujawski (2), Radziejów, Lubraniec, Sławsk Wielki (2), Liszkowo, Radojewice, Babiak (2), Sompolno (2), Osięciny (3), Lubanie (2), Lubomin, Aleksandrów Kujawski. W 2007 roku dodano nagrania zespołów z Zarynia, Sadlna i Kaliny. Łącznie zarejestrowano ponad pół tysiąca melodii.

Dokumentacja repertuaru Kapeli rodzinnej Kochanowskich

W 2001 roku Wanda Szkulmowska nagrała dłuższą rozmowę z Władysławem Kochanowskim - skrzypkiem i długoletnim kierownikiem Kapeli rodzinnej Kochanowskich. Nagrała także i utrwaliła zapis nutowy 16 zaprezentowanych przez niego utworów, opatrując niektóre swoimi uwagami (w nawiasach). Były to kompozycje: 1. Kujawiak po ojcu [0:48], 2. Kujawiak (bardzo dobry) [0:45], 3. Polka-oberek [1:04], 4. Polka "Przysłała mnie tu mama, macie mi dać Michała" [0:44], 5. Polka bez nazwy, "starodawna" (bardzo dobra) [1:10], 6. Polka [1:01], 7. Polka-węgierka (grana bardzo wolno, znana melodia) [1:23], 8. Kujawiak (znana melodia, są do niej słowa) [0:53], 9. Mazurek "A kiedy ja umrę" [0:47], 10. Polka (znana melodia), [0:58], 11. Kujawiak napisany przez Władysława Kochanowskiego [1:51], 12. Stary kujawiak po ojcu (bardzo dobry) [1:39], 13. Kujawiak po przyrodnim bracie, który pięknie gwizdał kujawiaki (bardzo dobry) [1:28], 14. Oberek (bardzo dobry) [0:43], 15. Kujawiak "starodawny" (bardzo dobry) [0:58], 16. Kujawiak (bardzo dobry) [0:50].

Dwie kompozycje z repertuaru Kapeli Kochanowskich (mazurek nr 530 i polka nr 551) zostały zapisane i nagrane pół wieku wcześniej przez muzykologa Aleksandra Pawlaka. Pomimo upływu lat, oba nagrania pierwszego z utworów są identyczne, zaś nagrania drugiego - prawie takie same (nowsze okazało się bogatsze). Ponadto, każde powtórzenie melodii w obu nagranych kompozycjach zawierało zmiany melodyczne charakterystyczne dla improwizującego muzyka. Prezentujący je Władysław Kochanowski, choć od lat nie wykonywał tradycyjnych kujawskich melodii ludowych (zajmując się chociażby folklorem stylizowanym), potrafił po półwieczu spontanicznie i bez przygotowania zagrać je bezbłędnie i równie pięknie, jak kiedyś, co dowodzi jego niesamowitemu zmysłowi artystycznemu i znajomości muzyki swojego regionu.

Źródło: Wanda Szkulmowska, Muzykanci kujawscy - twórcy czy odtwórcy?, w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 437-449.
Opracowała: Monika Biesaga