Zespół Pieśni i Tańca "Ziemia Bydgoska"
| Pochodzenie | Bydgoszcz |
| Data rozpoczęcia działalności | 1963-- |
| Lista atrybutów | zespół folklorystyczny |
Historia założenia zespołu Zespół wywodzi się od działającego przy Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy Chóru Chłopięcego "Bydgoskie Słowiki" (powstałego pod koniec 1958 roku), któremu od 1961 roku towarzyszył Zespół Muzyki Dawnej (później przekształcony w Capellę Bydgostiensis). W 1963 roku chór poszerzono o balet i orkiestrę, ostatecznie tworząc Młodzieżowy Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Bydgoskiej. Składał się on z chóru chłopięcego (ok. 50 osób), chóru męskiego (27 osób), zespołu baletowego (9 par) oraz orkiestry (27 osób, w tym 16 grających na instrumentach smyczkowych). Kierownikami zespołu byli: Józef Szurka (1923-1997), Marian Obst (1911-1979), Longin Orski (1930-1982), Józef Klimanek (1930-2002), Andrzej Michalski i Elżbieta Kornaszewska. Do zespołu należeli m.in.: Andrzej Michalski (I skrzypce), Wojciech Nawrotek (II skrzypce), Jerzy Wojciechowski (klarnet), Mirosław Marks (akordeon), Stanisław Oleksiak (kontrabas). Z "Ziemią Bydgoską" współpracowali (jako autorzy opracowań): Wiktor Buchwald (1905-1988), Ryszard Dudzik (1924-?), Henryk Jabłoński (1915-1989), Jerzy Młodziejowski (1909-1985), Jan Drzewiecki (1938-2006) oraz Bohdan Riemer (1937).
Kierownicy zespołu Pierwszym kierownikiem zespołu, w latach 1963-1965, był Józef Szurka (1923-1997) - chórmistrz, dyrygent i animator życia muzycznego Bydgoszczy. Stworzył on dla zespołu 27 opracowań pieśni ludowych, z których zachowały się tylko 4. W tym czasie z zespołem współpracował Wiktor Buchwald (1905-1988) - poznański kompozytor, dyrygent i pedagog - oraz Ryszard Dudzik (1924-?) - bydgoski muzyk rozrywkowy, akordeonista i gitarzysta, korepetytor sekcji akordeonistów. Po rezygnacji Józefa Szurka, na krótki czas (1965-1966) kierownikiem "Ziemi Bydgoskiej" został Marian Obst (1911-1979) - dyrygent, muzykolog i kompozytor. Był on autorem największej (poza dorobkiem jego następcy, Longina Orskiego) liczby opracowań pieśni i tańców dla zespołu (w materiałach źródłowych odnaleźć można jego 33 utwory). W tym czasie współpracę z zespołem podjęli dwaj kompozytorzy: Henryk Jabłoński (1915-1989) oraz Jerzy Młodziejowski (1909-1985). Od września 1966 roku do roku 1982 (z przerwą w latach 1976-1979) zespół prowadził Longin Orski (1930-1982) - dyrygent i wykładowca, autor ponad 80 opracowań utworów. Z "Ziemią Bydgoską" współpracowali wtedy kompozytorzy Jan Drzewiecki (1938-2006) oraz Bohdan Riemer (1937). Ten pierwszy objął kierownictwo zespołem na czas przerwy Longina Orskiego. W 1966 roku przy Zespole Pieśni i Tańca powstał kameralny zespół rozrywkowy "Relaks", początkowo prowadzony przez Orskiego, od 1967 do 1792 (zakończenie działalności) przez Drzewieckiego. Po śmierci Longina Orskiego, w latach 1982-1986, zespołem zarządzał Józef Klimanek (1930-2002) - wówczas dyrygent Państwowej Opery w Bydgoszczy, wykładowca, autor kilkunastu opracowań utworów. W latach 1986-1989 kierownikiem zespołu był Andrzej Michalski - skrzypek, dyrygent, wykładowca. Napisał on kilkanaście opracowań muzycznych zarówno na kapelę, jak i na orkiestrę. Od roku 1990 zespół przejęła choreograf Elżbieta Kornaszewska.
Repertuar zespołu W repertuarze zespołu odnaleźć można opracowania muzyczne pieśni ludowych oraz utwory stylizowane, przeznaczone przeważnie na głos solowy, chór (chłopięcy, mieszany, męski lub żeński) oraz orkiestrę typu odeon bądź kapelę. Ich autorami byli kompozytorzy i muzycy związani z zespołem. Początkowo opracowywano pieśni ludowe z okolic Kujaw, Pałuk, Krajny, Warmii, Kociewia oraz Kaszub. Ich melodie pozyskiwano głównie z materiałów etnograficznych, m.in. Jadwigi i Mariana Sobieskich. Wraz z rozwojem zespołu, na potrzeby coraz liczniejszych koncertów (także za granicą), repertuar zostawał poszerzany o muzykę z innych regionów Polski, główne południowych (krakowskie, lubelskie, rzeszowskie, kieleckie); w związku z wyjazdami do Czechosłowacji, Rumunii, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Francji i na Węgry, aranżowano także popularne pieśni pochodzące z tych krajów. W pierwszych latach istnienia zespołu (1963-1965), gdy jego kierownikiem był Józef Szurka, wykonywano opracowania pieśni ludowych jego autorstwa (z 27 opracowań zachowały się 4) i autorstwa Wiktora Buchwalda (1905-1988) - poznańskiego kompozytora, dyrygenta i pedagoga, konsultanta zespołu. Komponował on dla "Ziemi Bydgoskiej" utwory na chór i orkiestrę (m.in. Pieśń dzieci ziemi bydgoskiej do słów Andrzeja Baszkowskiego, pełniącą rolę hymnu zespołu), a także opracowywał tańce regionalne (Taniec kaszubski, Polka warszawska, Suita mazurska), których partytur niestety brak w zbiorach zespołu. W nutowym archiwum tego okresu odnaleźć można kilka utworów Pawła Billerta (1913-1996) - kompozytora, altowiolisty i wieloletniego redaktora i kierownika redakcji muzycznej bydgoskiej Rozgłośni Polskiego Radia. Są to m.in. utwory: Młodzi budowniczowie oraz Bydgoska Wenecja na głos solowy, chór i orkiestrę. Brak jednak informacji o ewentualnej współpracy Pawła Billerta z zespołem. Uwagę zwracają też opracowania utworów na zespół akordowy autorstwa Ryszarda Dudzika (1924-?) - znanego bydgoskiego muzyka rozrywkowego, akordeonisty i gitarzysty, korepetytora sekcji akordeonistów w latach 1964-1965. W posiadaniu zespołu znajdują się 3 jego utwory, m.in. Spacerkiem po Bydgoszczy na 6 akordeonów (1964). W okresie pełnienia funkcji kierownika "Ziemi Bydgoskiej" przez Mariana Obsta (1956-1966), zespół wykonywał liczne opracowania pieśni i tańców jego autorstwa. W materiałach źródłowych zachowały się jego 33 utwory, nawiązujące głównie do folkloru Kujaw, Pomorza i Krajny. Marian Obst, na podstawie jednej wybranej pieśni, tworzył także kilkunastominutowe utwory zwane finałami, np. Mały finał na temat melodii ziemi kaszubskiej "Stuk, stuk po podłodze". W tym czasie współpracę z zespołem podjęli też dwaj kompozytorzy: Henryk Jabłoński (1915-1989), który na potrzeby "Ziemi Bydgoskiej" opracował ponad 25 utworów (z czego zachowały się 22), oraz Jerzy Młodziejowski (1909-1985), który od lutego do listopada 1966 stworzył dla zespołu 14 opracowań, w większości aranżacji pieśni na chór i orkiestrę (zachowało się 12). W latach 1966-1982 repertuar "Ziemi Bydgoskiej" poszerzył się o opracowania pieśni i tańców autorstwa ówczesnego kierownika, Longina Orskiego, który stworzył ich ponad 80 (większość na orkiestrę, od końca lat 70. także na kapelę). W bogatym dorobku odnaleźć można pieśni ludowe na chór z towarzyszeniem kapeli/orkiestry (np. Ty karczmarski synu, Owieczki chodzą, Jechał chłop gościńcem) oraz suity pieśniowe (Suita krakowska, Suita rzeszowska, Kaszubski obrazek taneczny). Te ostatnie były kilkunastominutowymi scenkami muzycznymi opowiadającymi o danym regionie; muzyce towarzyszył balet prezentujący w ludowych strojach tańce ludowe. Longin Orski opracowywał także pieśni niemieckie (np. Rosestock, Holderblüh, Kegel) oraz rumuńskie (np. S-A legat dorul de mine, Sanie). Komponował też utwory specjalnie dla zespołu, jak Tarantella czy Ojczysty dom. Niedługo po przejęciu kierownictwa przez Orskiego współpracę z zespołem nawiązał Jan Drzewiecki (1938-2006) - kompozytor, pianista i teoretyk muzyki. Stworzył dla "Ziemi Bydgoskiej" kilkanaście opracowań, z czego zachowało się zaledwie kilka. Dla zespołu "Relaks" także opracował on kilka kompozycji, m.in. Taniec rosyjski, Taniec cygański, Charleston. Od końca lat 60. prawdopodobnie do roku 1973 z Zespołem Pieśni i Tańca "Ziemia Bydgoska" współpracował Bohdan Riemer (1937) - kompozytor, nauczyciel muzyki, wykładowca. Wśród ponad 30 jego opracowań przeważają pieśni ludowe z Kaszub i Kujaw. Aranżował on także muzykę ludową innych krajów, głównie na potrzeby zagranicznych koncertów - były to utwory bułgarskie, węgierskie, słowackie itp. Większość kompozycji Riemera przeznaczona była na chór z towarzyszeniem orkiestry, z wyłączeniem Suity podhalańskiej (1979), opracowanej na kapelę. W latach 1982-1986, repertuar zespołu poszerzył się o kilkanaście opracowań utworów jego ówczesnego kierownika, Józefa Klimanka. Datowane są one na 1985 rok. Według Andrzeja Michalskiego, późniejszego kierownika zespołu, utwory Klimanka były opracowaniami twórczymi posiadającymi wysublimowany smak artystyczny i jakość brzmienia oraz wyróżniały się na tle pozostałych kompozycji. W latach 1986-1989, gdy kierownikiem "Ziemi Bydgoskiej" był Andrzej Michalski, postawiono nacisk na spójność stylistyczną repertuaru. Michalski napisał kilkanaście opracowań muzycznych (zarówno na kapelę, jak i na orkiestrę), w których starał się nawiązywać do utworów poprzednich kompozytorów. Jego najbardziej znane i najczęściej wykonywane opracowania (np. podczas 30-lecia zespołu) to: Wilczysko się ożeniło, I kto go odgadnie oraz Śląskie waloszki. Andrzej Michalski był ostatnim kierownikiem i zarazem autorem opracowań muzycznych dla zespołu. Od roku 1990, gdy "Ziemię Bydgoską" przejęła choreograf Elżbieta Kornaszewska, aranżacją i opracowaniem utworów zajmują się muzycy kapeli, opierając się na materiałach etnograficznych pozyskiwanych od konsultantów danego regionu bądź na pieśniach ze śpiewników ludowych.
Wywiady oraz nagrania wykonań muzycznych znajdują się w audycji "Raz na ludowo" zrealizowanej przez Andrzeja Krystka dla Polskiego Radia Pomorza i Kujaw:
Źródła: Agnieszka Ledzińska, Autorzy opracowań muzycznych dla Zespołu Pieśni i Tańca "Ziemia Bydgoska", w: Czasy – Muzyka – Twórcy na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, ss. 489-498. Archiwum audycji Polskiego Radia Pomorza i Kujaw - wyżej wymienione audycje autorstwa Andrzeja Krystka.
Opracowała: Monika Biesaga Uzupełnienie: Adam Ogrodnik | |
- Baszkowski Andrzej
- Billert Paweł
- Buchwald Wiktor
- Chmielewicz Maria
- Ciężki Krzysztof
- Cilińdź Maciej
- Cysewska Magdalena
- Drzewiecki Jan
- Dudzik Ryszard
- Hajduczenia Michał
- Jabłoński Henryk
- Klimanek Józef
- Kostrzewa Zuzanna
- Kucharska Karen
- Marks Mirosław
- Michalski Andrzej
- Młodziejowski Jerzy
- Nawrotek Wojciech
- Nogaj Anna
- Obst Marian
- Oleksiak Stanisław
- Orski Longin
- Riemer Bohdan
- Rogacka Elżbieta
- Świeżawska Magdalena
- Szczeblewski Karol
- Szurka Józef
- Szwankowska Hanna
- Szwankowski Mateusz
- Tomaszewska Małgorzata
- Wojciechowski Jerzy
- Żurańska Magdalena
- Żurańska Małgorzata
